مطالعه کیفی مقایسه سیستم بورس اعزام به خارج دانشجویان دکترا در کشورهای درحال توسعه و توسعه‌یافته

زمینه : اعزام دانشجو به خارج به صورت برنامه‌ریزی شده، به خصوص برای تحصیل در مقطع دکترا، یکی از موضوعات بسیار مهمی است که در توسعه علمی کشورها نقش به‌سزایی داشته و بیش از دو قرن سابقه دارد. با این وجود و با توجه به تحولات بسیار سریع و عمیق مبانی توسعه علمی در چند دهه اخیر، نگاه به این مقوله به خصوص در کشورهای توسعه‌یافته تحول یافته است. هدف : در این مطالعه سعی شده است تا تفاوت‌های موجود در سیستم‌های بورس اعزام به خارج تعدادی از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه با یکدیگر مقایسه شود و به صورت مستند راهکارهایی برای ارتقای سیستم بورسیه اعزام به خارج کشور ارایه گردد. سؤالات اصلی این تحقیق در خصوص هدف اعزام دانشجو به خارج، طول مدت بورس، نحوه گزینش و مکانیسم‌های موجود برای ترغیب دانشجویان به بازگشت به کشورهایشان بعد از فارغ‌التحصیلی بود. روش کار : این مطالعه کیفی بوده و اطلاعات با بررسی منابع مکتوب، جستجوی سایت‌های اینترنتی و مصاحبه نیمه‌ساختار یافته با دانشجویان بورسیه دکترا از کشورهای مختلف (40 دانشجو از 16 کشور جهان) جمع‌آوری شد. اطلاعات به دست آمده، بعد از چندین مرتبه بازخوانی و رفع ابهام، دسته‌بندی و نتایج نگاشته شد. یافته‌ها : از جمله مهم‌ترین یافته‌های تحقیق این است که عموماً در کشورهای در حال توسعه، هدف از اعزام، تربیت نیروی متخصص و کسب مدرک است در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته هدف‌های دیگری نیز دنبال می‌شود که مهم‌ترین آنها آشنا شدن با سایر فرهنگ‌ها و سبک‌های علمی و همچنین تحقیق برای یافتن نتایج ارزشمند در پاسخ به نیازهای موجود در طول تحصیل می‌باشد. از جمله تفاوت‌های مهم دیگر آن بود که در کشورهای توسعه‌یافته، اعزام دانشجو به خارج و بورس نمودن دانشجویان فرآیندی مشارکتی بوده و معمولاً چند کشور و یا سازمان مشترکاً هزینه‌های تحصیل و تحقیق دانشجویان را می‌پردازند، ولی در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، این گونه مشارکت‌ها کمتر دیده می‌شود. نتیجه‌گیری : با توجه به نقاط قوت سیستم بورسیه و اعزام به خارج دانشجویان در کشورهای توسعه‌یافته، به نظر می‌رسد که برای حل مشکلات موجود در سیستم اعزام، بایستی اهداف آن تغییر یابد و با متحول نمودن سیستم، در شیوه گزینش دانشجویان مستعد، کاهش فرار مغزها و همچنین فعال نمودن بخش خصوصی در آموزش عالی برنامه‌ریزی صورت گیرد.